فرشته انس (پروین اعتصامی)

در آن سراى که زن نیست اُنس و شفقت نیست

در آن وجود که دل مُرد مُرده است رَوان

به هیچ مبحث و دیباچه‏اى قضا ننوشت

براى مَرد کمال و براى زن نُقصان

زن از نُخست بُوَد رُکنِ خانه هستى

که ساخت خانه بى پاىْ بست و بى بُنیان

زن اَر به راهِ متاعب نمى‏گداخت چو شمع

نمى‏شناخت کَس این راهِ تیره را پایان

چو مِهر گر که نمى‏تافت زن به کوهِ وجود

نداشت گوهرىِ عشق گوهر اَندر کان

فرشته بود زن آن ساعتى که چِهره نُمود

فرشته بین که بَرو طعنه مى‏زند شیطان

اگر فَلاطُن و سُقراط بوده‏اند بُزرگ

بُزرگ بوده پرستارِ خُردىِ ایشان

به گاهواره مادر به کودکى بَس خُفت

سِپس به مکتبِ حکمت حکیم شد لُقمان

چِه پهلوان و چه سالک چه زاهد و چه فقیه

شُدند یکسره شاگردِ این دبیرستان

حدیثِ مِهر کُجا خوانْد طفلِ بى مادر

نظام و اَمن کُجا یافت مُلکِ بى سُلطان

وظیفه زن و مَرد اِى حکیم دانى چیست

یکیست کَشتى و آن دیگریست کشتیبان

چو ناخداست خردمند و کشتیش مُحکم

دِگر چِه باک زِ امواج و ورطه و طوفان

بِه روزِ حادثه اندر یَمِ حوادثِ دَهر

اُمید سَعى و عملهاست هم ازین هم ازان

همیشه دُخترِ امروز مادرِ فَرداست

زِ مادرست مُیسّر بُزرگى پسران

اگر رُفوى نِ نِکو نبود نداشت

بِجز گُسیختگى جامه نِکو مردان

توان و توشِ رَه مَرد چیست یارىِ زن

حُطام و ثروت زن چیست مِهر فَرزندان

زنِ نِکوى نَه بانوى خانه تنها بود

طبیب بود و پرستار و شحنه و دربان

به روزگارِ سلامت رفیق و یارِ شفیق

به روزِ سانحه تیمار خوار و پُشتیبان

ز بیش و کم زنِ دانا نَکرد روى تُرُش

به حرفِ زشت نیالود نیکْ مرد دهان

سَمندِ عُمر چو آغازِ بد عِنانى کَرد

گَهیش مَرد و زمانیش زن گرفت عِنان

چِه زن چِه مرد کَسى شد بُزرگ و کامروا

که داشت میوه‏اى از باغِ عِلم در دامان

بِه رَسته هُنر و کارخانه دانش

متاعهاست بیا تا شویم بازرگان

زنى که گُوهرِ تعلیم و تربیت نخرید

فروخت گُوهرِ عُمرِ عزیز را ارزان

کَسیست زنده که از فضل جامه‏اى پوشد

نَه آن که هیچ نیرزد اگر شود عُریان

هزار دفترِ مَعنى به ما سپرد فَلک

تمام را بدریدیم بَهرِ یک عُنوان

خِرَد گشود چو مکتب شدیم ما کُودن

هُنر چو کَرد تجلّى شدیم ما پنهان

بِساطِ اهرمنِ خودپرستى و سُستى

گر از میان نَرود رَفته‏ایم ما ز میان

همیشه فرصت ما صرف شد درین مَعنى

که نرخِ جامه بهمان چِه بود و کفش فلان

براى جسم خریدیم زیورِ پندار

براى روح بُریدیم جامه خِذلان

قُماشِ دَکّه جان را بِه عُجب پوساندیم

به هر کَنار گشودیم بَهرِ تَن دُکّان

نَه رفعتست فَسادست این رویّه فَساد

نَه عِزّتست هَوانست این عقیده هَوان

نَه سبزه‏ایم که روییم خیره در جَر و جوى

نَه مُرغکیم که باشیم خوش به مشتى دان

چو بِگرویم به کرباس خود چِه غم داریم

که حُلّه حلب ارزان شُده‏ست یا که گران

از آن حریر که بیگانه بود نسّاجش

هزار بار برازنده‏تر بُوَد خُلقان

چِه حُلّه ایست گرانتر زِ حُلیت دانش

چِه دیبه ایست نِکوتر ز دیبه عِرفان

هر آن گروهه که پیچیده شد به دوکِ خرد

به کارخانه همّت حریر گَشت و کتان

نَه بانوست که خود را بزرگ مى‏شمرد

به گوشواره و طوق و به یاره مَرجان

چو آب و رنگِ فضیلت به چهره نیست چِه سود

زِ رنگِ جامه زربفت و زیورِ رَخشان

براى گردن و دستِ زنِ نِکو پروین

سَزاست گوهرِ دانش نَه گوهرِ اَلوان